Een aanzienlijke groep Nederlanders, met name jongere volwassenen, mensen met een slechtere ervaren gezondheid en personen met beperkte financiële middelen, ziet af van noodzakelijke zorg, waaronder fysiotherapie, vanwege de kosten. Dit blijkt uit een diepgaand onderzoek van het Nivel, getiteld “Kennisvraag: Kenmerken van mensen die afzien van zorg om financiële redenen”, dat vandaag is gepubliceerd. De bevindingen schetsen een zorgwekkend beeld voor fysiotherapeuten, omdat juist de patiënten die hun zorg het hardst nodig hebben, vaker wegblijven.
Het onderzoek, uitgevoerd in opdracht van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, combineert een analyse van bestaande wetenschappelijke literatuur met een grootschalige data-analyse van het Nivel Consumentenpanel Gezondheidszorg over de periode 2016-2023. De resultaten tonen aan dat, afhankelijk van de definitie en de onderzoekspopulatie, tussen de 3% en 21% van de Nederlanders zorg mijdt om financiële redenen. Eerder onderzoek van Patiëntenfederatie Nederland wees al specifiek uit dat fysiotherapie, naast mondzorg, een van de meest gemeden zorgvormen is vanwege de kosten.
Het Nivel-rapport benadrukt dat het mijden van noodzakelijke zorg kan leiden tot verergering van klachten, mogelijke complicaties en uiteindelijk hogere zorgkosten op de lange termijn. Dit is een realiteit waar fysiotherapeuten dagelijks mee te maken kunnen hebben: patiënten die een behandeltraject niet starten of afbreken, met als gevolg een langzamer herstel, verhoogd risico op chroniciteit en een grotere belasting voor de maatschappij.
Wie is de patiënt die zorg mijdt?
Het onderzoek identificeert duidelijke risicoprofielen aan de hand van drie clusters van kenmerken: financiële, gezondheids- en persoonlijke kenmerken.
Financiële situatie is doorslaggevend
Niet verrassend spelen financiën een sleutelrol. Het onderzoek toont echter een belangrijke nuance: de subjectieve financiële situatie – of iemand kan rondkomen – lijkt een grotere rol te spelen dan de objectieve inkomenscategorie. Mensen die aangeven hun spaargeld te moeten aanspreken of schulden moeten maken om rond te komen, mijden significant vaker zorg. Dit betekent dat ook patiënten met een middeninkomen, die bijvoorbeeld door hoge vaste lasten krap bij kas zitten, een risicogroep vormen. Voor fysiotherapeuten is dit een belangrijk inzicht: ga er niet vanuit dat alleen patiënten met een laag inkomen moeite hebben met het betalen van het eigen risico, eigen bijdragen of de kosten voor onverzekerde (aanvullende) zorg.
De paradox van gezondheid
Een van de meest verontrustende bevindingen is dat mensen met een als matig of slecht ervaren gezondheid significant vaker zorg mijden. Dit zijn juist de patiënten met (chronische) aandoeningen, postoperatieve zorgvragen of complexe klachten die het meest gebaat zijn bij fysiotherapeutische begeleiding. Het uitstellen van behandeling kan bij deze groep leiden tot een negatieve spiraal van toenemende klachten, verminderde functionaliteit en een lagere kwaliteit van leven.
Persoonlijke kenmerken die ertoe doen
Leeftijd: Jongere volwassenen (18-39 jaar) mijden vaker zorg dan 40-plussers. Mogelijke verklaringen zijn een minder stabiele financiële positie en minder bekendheid met het zorgstelsel.
Gezondheidsvaardigheden: Patiënten met beperkte of onvoldoende gezondheidsvaardigheden zien vaker af van zorg. Zij vinden het mogelijk lastiger om de noodzaak van een behandeling in te schatten, de informatie over kosten en vergoedingen te begrijpen, of hun weg te vinden in het complexe zorgverzekeringsstelsel.
Gezinssituatie: Specifiek voor het afzien van medicatie bleek dat mensen met thuiswonende kinderen dit vaker doen vanwege de kosten. Dit suggereert dat in gezinnen financiële keuzes worden gemaakt waarbij de eigen zorg mogelijk op een lagere prioriteit komt te staan.
Implicaties voor de fysiotherapiepraktijk
De resultaten van het Nivel-onderzoek bieden fysiotherapeuten concrete handvatten om zorgmijding in hun eigen praktijk te signaleren en waar mogelijk tegen te gaan.
“Ons onderzoek toont aan dat zorgmijding een complex probleem is dat wordt beïnvloed door een combinatie van financiële, persoonlijke en gezondheidsfactoren,” aldus Sanne Huijgen, een van de auteurs van het rapport. “Voor zorgverleners zoals fysiotherapeuten is het cruciaal om te beseffen dat de drempel om zorg te zoeken niet alleen medisch is, maar voor een groeiende groep ook financieel. Het openlijk bespreken van kosten en het wijzen op de langetermijnvoordelen van behandeling kan een significant verschil maken.”
Aanbevelingen voor de praktijk:
Wees alert op de risicoprofielen: Herken de signalen bij jongere patiënten, patiënten met een slechtere algehele gezondheid of patiënten waarvan u vermoedt dat zij moeite hebben met rondkomen.
Maak kosten bespreekbaar: Normaliseer het gesprek over de financiële aspecten van een behandeltraject. Informeer proactief en helder over wat wel en niet wordt vergoed door de basis- en aanvullende verzekering. Bespreek de kosten per consult en de verwachte duur van het traject.
Hanteer heldere communicatie: Gezien de rol van beperkte gezondheidsvaardigheden, is het essentieel om informatie eenvoudig en begrijpelijk aan te bieden. Vermijd jargon en controleer of de patiënt de informatie over de behandeling én de kosten goed heeft begrepen.
Wijs op de waarde van preventie en tijdig ingrijpen: Leg de ‘kosten’ van het niet behandelen uit in termen van langere hersteltijd, risico op chroniciteit en verlies van werk of sociale participatie. Benadruk dat investeren in fysiotherapie op korte termijn grotere (zowel gezondheids- als financiële) problemen in de toekomst kan voorkomen.
Het Nivel-rapport concludeert dat beleid om zorgmijding tegen te gaan zich niet alleen moet richten op de laagste inkomens, maar op de gehele groep met een precaire financiële situatie. Voor de fysiotherapeut in de praktijk begint de oplossing bij bewustwording en communicatie, om te zorgen dat geen enkele patiënt onnodig met pijn en beperkingen blijft rondlopen uit angst voor de rekening.
