NIVEL: slank kwaliteitssystemen af

Zorginstellingen met een gecertificeerd kwaliteitssysteem zien verbeteringen in hun zorgverlening. Maar in veel instellingen schiet het kwaliteitssysteem ook zijn doel voorbij. Zij ontwikkelen een groot aantal procedures, zonder deze periodiek te evalueren. Om de kwaliteitssystemen niet te omvangrijk te laten worden, stellen NIVEL-onderzoekers voor ze te beperken tot de kern. 
 
Kwaliteitssystemen in zorginstellingen worden ontwikkeld om de kwaliteit van de zorg en de veiligheid van patiënten te waarborgen. Het ontwikkelen van deze systemen gaat traag. Al in 1990 zijn de eerste zorginstellingen met kwaliteitsmanagement begonnen en tien jaar geleden werd dit wettelijk verplicht. Toch zijn er in 2005 nog weinig instellingen met een gecertificeerd kwaliteitssysteem. Vergeleken met de situatie in 2000 zijn er nauwelijks veranderingen. Wel lijkt er een kentering op handen en is de meerderheid van de instellingen nu van plan het kwaliteitssysteem te laten certificeren.

Effecten
Een kwart van de instellingen zegt cliëntgerichter te werken, waardoor de tevredenheid van de cliënten is toegenomen. En in een kwart van de instellingen zijn de zorgprocessen en uitkomsten verbeterd. Maar driekwart van de zorginstellingen zegt dat door het kwaliteitssysteem regelgeving en administratieve lasten zijn toegenomen en 41 procent ervaart een toename van de werkdruk. Dit blijkt uit een landelijk onderzoek van het NIVEL (Nederlands instituut voor onderzoek van de gezondheidszorg) naar kwaliteitssystemen in de zorgsector. “Kwaliteitsbeleid wordt bemoeilijkt doordat instellingen moeten voldoen aan verschillende eisenpakketten”, verduidelijkt NIVEL-onderzoeker Cordula Wagner. “Van zorgverzekeraars, gemeenten, overheid en de koepelorganisaties. Dit leidt al snel tot meer procedures. Bovendien is de werkdruk in de zorg al hoog.”

Kwetsbare processen
Regels en procedures zijn nodig voor kwetsbare onderdelen van zorgprocessen, maar het is niet noodzakelijk dat álles in protocollen en procedures wordt vastgelegd, stellen de onderzoekers. Voor een certificaat moeten alleen díe processen worden geregeld die de kwaliteit van het primaire proces en de patiëntenzorg direct beïnvloeden of risico’s met zich meebrengen. Om de lasten zoveel mogelijk te beperken, stellen de NIVEL-onderzoekers voor om eerst zorgvuldig na te gaan welke regels en procedures wél en welke géén bijdrage leveren aan verantwoorde zorg en de uitkomsten voor de patiënt, en de onnodige regels overboord te gooien. Kosten en baten moeten in balans zijn. Bovendien moet er controle zijn die zonodig leidt tot aanpassing van de procedure: een cyclisch systeem van verbetering. “Alleen door regelmatig na te gaan of het systeem ook het gewenste resultaat heeft, kan een ‘lerende’ organisatie ontstaan”, schrijven de onderzoekers.

HKZ
De Stichting HKZ is in 1994 opgericht om te komen tot eenduidige kwaliteitsbeoordeling in de zorgsector (Bering, 1993). Voor de grootste zorgsectoren zijn inmiddels HKZcertificatieschema’s opgesteld (thuiszorginstellingen, verpleeghuizen, gehandicaptenzorg, maar ook voor praktijken zoals apotheken of tandarts- en fysiotherapiepraktijken). Zie voor een volledig overzicht HKZ.nl. Een instelling kan zich laten certificeren als het kwaliteitssysteem aan alle normen en eisen voldoet. De certificatieschema’s zijn geharmoniseerd, dat wil zeggen dat zij dezelfde elementen bevatten en dezelfde zwaarte hebben. Op die wijze is de waarde van het certificaat helder voor alle betrokken partijen.

De certificatie-eisen in de HKZ-schema’s omvatten de ISO-9001-normen (ISOcompatible) die in het internationale bedrijfsleven voor certificering van kwaliteitssystemen gelden. De HKZ-normen zijn zwaarder dan de ISO-normen vanwege extra eisen voor patiëntgerichtheid in de zorg. Het HKZ-certificaat is daarmee een ‘ISOplus’ certificaat.

De HKZ-normen worden opgesteld door alle bij de zorg betrokken partijen. Dat waarborgt dat de normen breed worden geaccepteerd en gedragen. De Stichting HKZ voert zelf geen beoordelingen uit. Dat gebeurt door -formeel door de Raad voor de Accreditatie erkende- certificerende instanties. Alleen deze instanties zijn bevoegd HKZcertificaten toe te kennen. Een toegekend certificaat blijft 3 jaar geldig, maar elk jaar vindt een tussentijdse beoordeling plaats. Inmiddels zijn in de zorgsector in totaal 866 HKZ-certificaten uitgereikt. Veel daarvan zijn toegekend aan openbare apotheken, maar ook veel thuiszorgorganisaties en andere zorginstellingen hebben HKZ-certificaten verworven (zie HKZ, peildatum augustus 2006).

Bron: NIVEL