COPD-paradox: geeft meer bewegen minder spieren?

Om in conditie te blijven, moeten COPD-patiënten regelmatig bewegen. Hanneke van Helvoort, onderzoeker in het UMC St Radboud, constateert echter dat een deel van de patiënten al nadelen ondervinden bij eenvoudige dagelijkse activiteiten, zoals lopen.

“Dat betekent niet dat deze groep – COPD-patiënten met spiermassaverlies – minder moet gaan bewegen”, zegt Van Helvoort. “Integendeel, we moeten juist de algemene ontstekingsprocessen in het hele lichaam aanpakken zodat ook deze patiënten maximaal kunnen profiteren van regelmatige inspanningen.”

Van Helvoort promoveert op woensdag 1 november aan de Radboud Universiteit Nijmegen. De afgelopen jaren is duidelijk geworden dat COPD (chronisch obstructief longlijden) niet alleen zorgt voor lokale ontstekingsreacties in de longen, maar in het hele lichaam ontstekingsreacties veroorzaakt. Hanneke van Helvoort heeft deze zogenoemde systemische reactie nader onderzocht. “Tenminste een op de vijf COPD-patiënten vermagert door de afbraak van eigen spierweefsel”, zegt Van Helvoort. “De oorzaak kennen we nog niet, maar waarschijnlijk gaat het om een systemisch effect.”

Knagen aan spierweefsel
Voor de afbraak van de spiermassa zijn meerdere verklaringen. Een daarvan is, dat chronische ontstekingsreacties het spierweefsel kunnen afbreken. Daarnaast wordt spierweefsel misschien ook aangedaan door zuurstofradicalen in een proces dat oxidatieve stress wordt genoemd. Van Helvoort onderzocht deze aspecten bij gezonde mensen, COPD-patiënten en COPD-patiënten met spiermassaverlies. Met verrassend resultaat.

Van Helvoort: “In alle COPD-patiënten zien we een verhoging van de ontstekingsreacties en oxidatieve stress. Maar de patiënten met spiermassaverlies spannen duidelijk de kroon. Hoe meer spiermassaverlies, hoe heviger de ontstekingsreacties en hoe groter de oxidatieve stress. Aanvankelijk dachten we dat die reacties alleen optreden bij extra inspanning. Maar bij de patiënten met spiermassaverlies zijn die reacties continu verhoogd, ook als ze alleen maar bezig zijn met alledaagse activiteiten, zoals enkele minuten lopen.”

Zuurstoftherapie?
Gebruik van zuurstof is een standaardtherapie bij ernstig COPD. Van Helvoort onderzocht daarom de effecten van zuurstofgebruik in de groep met spiermassaverlies. “Zuurstofgebruik dempt zowel de ontstekingsreacties als de oxidatieve stress, en daarmee mogelijk ook het spierweefselverlies”, zegt Van Helvoort. “Hoewel we nog niet precies weten wat oorzaak en gevolg is. Zorgt spiermassaverlies ervoor dat die beide reacties heftiger worden, of leiden die twee reacties tot spiermassaverlies? Die kip-of-het-ei-vraag gaan we nu onderzoeken.”

Daarmee wordt de vraag actueel hoe patiënten met spiermassaverlies – minstens twintig procent van alle COPD-patiënten – het beste kunnen revalideren. Met zuurstofgebruik tijdens (extra) inspanning of toch niet? Van Helvoort: “Een duidelijke richtlijn is op basis van dit onderzoek nog niet te geven. Maar twee zaken zijn glashelder: de COPD-patiënt bestaat niet. Patiënten met spiermassaverlies zullen we anders moeten behandelen dan de overige patiënten. Daarnaast moeten we voor de ontwikkeling van adequate behandelingen veel meer inzicht krijgen in de onderliggende ziekteprocessen. Alleen op die manier kunnen we voor iedere patiënt een optimale therapie ontwikkelen.”

COPD
COPD is een aandoening waarbij de longen chronisch zijn ontstoken. Door die chronische ontsteking verslechtert de longfunctie en ontstaan klachten zoals benauwdheid, moeheid, terugkerende infecties en hoestbuien. Daarnaast zijn de ontstekingsreacties in de bloedbaan in het hele lichaam verhoogd. De ziekte is niet te genezen. Ongeveer twee procent van alle Nederlanders heeft COPD, maar de ziekte komt vooral veel voor bij ouderen: maar liefst 17 procent van de 80-plussers heeft COPD. Door de vergrijzing zal het aantal COPD snel stijgen en binnen tien jaar uitgroeien tot derde doodsoorzaak, na kanker en hart-en vaatziekten. Op 15 november wordt uitgebreid aandacht besteed aan dit ziektebeeld tijdens Wereld COPD-dag.

Bron: UMC St Radboud