De aanpak van reuma en andere chronische ontstekingsziekten moet anders, stelt prof. dr. Timothy Radstake van het UMC Utrecht in zijn oratie op 11 september. Hij wil reuma en andere chronische immuunziekten opsporen vóór mensen er last van hebben. “Dan kunnen we voorkomen dat mensen ziek worden.”
De behandeling van reumatoïde artritis (‘reuma’) is de afgelopen tientallen jaren sterk verbeterd. “Als wij nu een patiënt met beginnende reuma binnenkrijgen, stel ik ‘m gerust”, zegt Radstake. “In een groot deel van de patiënten krijgen we de ziekte met medicijnen onder controle. De ziekte gaat niet weg, maar staat op zo’n laag pitje dat je er geen last van hebt.”
Maar het kan nog beter, vindt Radstake. Met een zogenaamde ‘systeembiologische’ benadering spoort hij de onderliggende ziekmakende moleculen (biomarkers) op van verschillende chronische immuunziekten. Het betekent dat hij van verschillende immuunziekten een extreem gedetailleerde moleculair-biologische beschrijving gaat maken. Bij deze ziekten bepalen onderzoekers van allerlei immuuncellen niet alleen de DNA-volgorde, maar ook de eiwitsamenstelling en een hele serie andere eigenschappen.
Ziekten eerder opsporen en voorkomen
Radstake heeft eerder laten zien dat deze aanpak werkt. Bij de chronische aandoening systemische sclerose (sclerodermie, waarbij bindweefsel in de huid verhardt) heeft hij aangetoond hoe de ziekte ontstaat. Het blijkt dat in een bepaalde volgorde in de tijd verschillende communicatieroutes in cellen ontregeld raken. Met die kennis wordt het wellicht mogelijk mensen met een verhoogd risico voor sclerodermie vroeg op te sporen en daardoor uiterst effectief te behandelen. “Op dezelfde manier hopen we veel meer chronische immuunziekten vroeg op te kunnen sporen. Wellicht kunnen we dan voorkomen dat de ziekte überhaupt ontstaat.”
Dat is nodig omdat chronische ontstekingsziekten niet één oorzaak hebben. Een samenspel van omgevingsfactoren en meerdere genetische factoren beïnvloedt het ontstaan en verloop. “Het kost jaren om uit te zoeken hoe één gen precies bijdraagt aan het ontstaan van bijvoorbeeld reuma”, zegt Radstake. “En of met die kennis dan een medicijn te maken valt, is maar de vraag. Die manier van onderzoek duurt simpelweg te lang en levert te weinig op. Met onze systeembiologische aanpak versnellen we het onderzoek enorm.”
Waarom behandelingen niet werken
Met de systeembiologische kennis gaan Radstake en collega’s ook immuunziekten beter indelen. “Niet puur op basis van klinische symptomen, maar op basis van onderliggende biologische processen. Misschien dat twee verschillende ziekten ‘van binnen’ erg veel op elkaar lijken, dan zou de behandeling van de ene ziekte ook kunnen werken bij de andere. Het kan ook dat een ziekte eigenlijk meerdere oorzaken kent, dat kan dan verklaren waarom behandelingen soms wel en soms niet werken.”
Vanuit de farmaceutische industrie bestaat veel belangstelling voor Radstakes benadering. Via drie samenwerkingen heeft hij al € 2,3 miljoen voor zijn onderzoek binnengehaald. “Voor de duidelijkheid: we hebben nog geen aanknopingspunten voor nieuwe medicijnen, dat maakt de subsidies vrij bijzonder”, zegt Radstake. “Maar dit onderzoek gaat die geheid opleveren.”
ERC grant
Reumatoloog prof. dr. Timothy Radstake is sinds 2012 aan het UMC Utrecht verbonden als hoogleraar Translationele Immunologie. Zijn onderzoek valt onder het speerpunt Infectie en Immuniteit van het UMC Utrecht. Vorig jaar kreeg Radstake een prestigieuze ERC Starting Grant voor zijn onderzoek naar sclerodermie.
